Μαρίνα Αμπράμοβιτς: Η πιο εκκεντρική καλλιτέχνις του κόσμου στην Αθήνα

Εχει καρφώσει πάνω της στιλέτα, έχει βουτήξει σε αναμμένες φωτιές και έχει καθιερωθεί ως η πιο διάσημη ανατρεπτική καλλιτέχνις σε ολόκληρο τον πλανήτη. Η Μαρίνα Αμπράμοβιτς δεν είναι μόνο αυτή που καθιέρωσε τη σωματική περφόρμανς, αλλά και εκείνη που έκανε να προσκυνούν τη δημιουργική της τρέλα από τη Lady Gaga μέχρι τον Jay-Z. Σε λίγες μέρες καταφθάνει στη χώρα μας στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Transitions 1. Balcans, στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών

 

Η φιγούρα της τυλιγμένη με ένα κατάλευκο φόρεμα δέσποζε στην κορφή ενός λόφου από τεράστια κόκαλα γεμάτα υπολείμματα σαρκός και αίματος. Παρέμενε για ώρες στωικά στο ίδιο σημείο κι ας μην μπορούσε να πάρει ανάσα από την αποφορά. Σαν μανιασμένη έτριβε τα οστά, γεμάτη λύσσα να διώξει το αίμα με τρόπο συμβολικό για τις αιματηρές συγκρούσεις που χαρακτήριζαν τότε την πολύπαθη περιοχή των Βαλκανίων. Θρήνοι και οδυρμοί διέκοπταν το απαράμιλλο έργο της – μάταιο κατ’ ουσίαν, όπως μάταιος ήταν και ο πόλεμος στη Γιουγκοσλαβία. Την εικαστική αυτή εμφάνιση που στιγμάτισε την Μπιενάλε της Βενετίας το 1997, η Μαρίνα Αμπράμοβιτς την είχε ονομάσει «Balkan Baroque». Εκτός από τον λόφο από κόκαλα, η περφόρμανς της περιλάμβανε κι ένα δεύτερο μέρος με βιντεοεικόνες όπου αναπαριστάνονταν Σέρβοι συμπατριώτες της ντυμένοι με παραδοσιακές στολές και εκτεθειμένα τα σεξουαλικά τους όργανα. Σώμα, αίμα και παιχνίδι των ορίων ήταν για μια ακόμη φορά στο επίκεντρο της ανατρεπτικής καλλιτέχνιδος που καθιέρωσε την έννοια της σωματικής εικαστικής περφόρμανς, επηρεασμένη από προηγούμενες παράδοξες μορφές όπως ο Γιόζεφ Μπόις. 

 

«Χρειάστηκαν τέσσερα χρόνια για να απαλλαγώ από τη μυρωδιά του αίματος», θα πει αργότερα για τη θρυλική εκείνη εμφάνιση στη Βενετία η διάσημη Σέρβα καλλιτέχνις. Δεν ήταν, άλλωστε, η πρώτη φορά που υπέφερε για χάρη της τέχνης – ούτε η πρώτη που κατάφερνε να σοκάρει. 

Σήμερα, δεκαεπτά χρόνια μετά τη ρηξικέλευθη εμφάνιση στη Βενετία, η Μαρίνα Αμπράμοβιτς εξακολουθεί να θεωρείται η σπουδαιότερη καλλιτέχνις στον χώρο των εικαστικών παγκοσμίως. Με την ίδια να συνιστά το αντικείμενο εκατοντάδων διδακτορικών σε ολόκληρο τον κόσμο και την τέχνη της να διδάσκεται ως συγκεκριμένη μέθοδος, η Αμπράμοβιτς δεν έχει σταματήσει να προκαλεί, να ανατρέπει, να ειρωνεύεται και να εντυπωσιάζει. Κάθε έννοια σωματικότητας -από τον πόνο και την οδύνη στο παιχνίδι των ανθρώπινων ορίων- έχει μελετηθεί με πολλαπλούς τρόπους. Πάντοτε ωστόσο η τέχνη της είχε ως επίκεντρο την ίδια και με απρόβλεπτα, πάντα, αποτελέσματα: στη σειρά των εικαστικών δράσεων που είχε ονομάσει «Ρυθμό» και την καθιέρωσαν στον χώρο τη δεκαετία του ’70, δεν είχε διστάσει να αυτοτραυματιστεί καρφώνοντας τη λάμα ενός μαχαιριού ανάμεσα στα δάχτυλα του χεριού της, να πάρει μεγάλη δόση απαγορευτικών χαπιών και να πάθει ακινησία, ενώ αξέχαστη θα μείνει η εμφάνισή της στην πέμπτη εμφάνιση του «Ρυθμού». Εκεί, αφότου η καλλιτέχνις έβαλε φωτιά σε ένα φλεγόμενο αστέρι -που ουσιαστικά επρόκειτο για την κομμουνιστική πεντάκτινο, αναφορά στο κομμουνιστικό παρελθόν τής τότε Γιουγκοσλαβίας-, έσπευσε να πηδήξει στη φωτιά στο κέντρο του φλεγόμενου αστεριού. Το αποτέλεσμα ήταν να χάσει τις αισθήσεις της από έλλειψη οξυγόνου και να προσέλθει στον χώρο γιατρός, όπως έχει συμβεί και με άλλες παρακινδυνευμένες καλλιτεχνικές δράσεις που είχαν σκοπό να την τραυματίσουν. Σε κάποια άλλη παράσταση του «Ρυθμού» είχε προκαλέσει τον τραυματισμό της ζητώντας από τους θεατές να τον προξενήσουν με όποιον τρόπο μπορούν (τελευταία στιγμή είχαν αποτραπεί ο πυροβολισμός στο κεφάλι, αλλά και ο βιασμός).

Η αίσθηση του πόνου και της αντοχής ήταν ανέκαθεν συστατικό στοιχείο όχι μόνο της τέχνης, αλλά και της ίδιας της Αμπράμοβιτς, γνήσιας εκπροσώπου των πολύπαθων Βαλκανίων που γνώρισαν μέχρις εσχάτως τον πόνο, το αίμα, το βαρύ και πολύτιμο χθόνιο στοιχείο που τα χαρακτηρίζει. Η ίδια η Αμπράμοβιτς είχε ομολογήσει ότι η «ακροβατική μεταξύ σώματος και ψυχής», όπως περιγράφει την τέχνη της, αναφέρεται, εκτός των πολιτικών γεγονότων, σε μια προβληματική παιδική ηλικία γεμάτη ψυχικά τραύματα που της προκάλεσε η καταπιεστική στρατιωτική μητέρα της και το ασφυχτικό οικογενειακό περιβάλλον. Ωστόσο, ο έρωτας για την Αμπράμοβιτς είχε άλλη χροιά και δοξάστηκε σωματικά μέσα από τις κοινές εικαστικές δράσεις που διοργάνωσε επί σειρά ετών μαζί με τον μεγάλο της έρωτα και εικαστικό καλλιτέχνη Ουλάι: μαζί διαμόρφωσαν ένα εικαστικό ερμαφρόδιτο εγώ – «ένα σώμα με δυο κεφάλια», όπως αυτοαποκαλούνταν. Οταν αποφάσισαν να διακόψουν ύστερα από ένα διάστημα 12 ετών πραγματοποίησαν τον πιο εντυπωσιακό χωρισμό στην ιστορία της τέχνης, αποφασίζοντας να διασχίσουν το Σινικό Τείχος και να συναντηθούν για μια μεγάλη αγκαλιά κάπου στη μέση. Την καλλιτεχνική τους αυτή αποχαιρετιστήρια δράση την ονόμασαν «Το Μεγάλο Περπάτημα».